„Nie zawsze trzeba mówić, co się wie, ale zawsze trzeba wiedzieć, co się mówi.” - J. Bem.


Krótki życiorys Józefa Zachariasza Bema - Patrona Naszej Szkoły

Józef Zachariasz Bem (1794–1850) był polskim generałem, strategiem, pisarzem oraz inżynierem wojskowym, również wybitnym artylerzystą, prekursorem produkcji i wykorzystania broni rakietowej. Brał udział w powstaniu listopadowym, Wiośnie Ludów. Był też feldmarszałkiem armii Imperium Osmańskiego. Józef Bem przyszedł na świat 14 marca 1794 r. pod Tarnowem. Był polskim generałem. Józef Bem pobierał nauki w szkole artylerii i fortyfikacji, angażując następnie doświadczenie i wiedzę podczas udziału w kampanii francusko-rosyjskiej, która przypadła na lata 1812-1813. Później służył w wojsku Królestwa Polskiego w stopniu kapitana. Uczył także teorii artylerii oraz pracował nad udoskonaleniem broni rakietowej. W czasie swych badań nad materiałami wybuchowymi przeżył bardzo groźny wypadek. Wydał w związku z tym pismo „Doświadczenia z rakietami kongrewskimi”. W 1829 r. został zdymisjonowany. Przyjechał do Galicji. Powrócił następnie do Warszawy po dwóch latach, aby tam wziąć udział w powstaniu listopadowym. Potem przebywał na emigracji głównie we Francji. W Paryżu był związany ze środowiskiem ugrupowania skupionego wokół Hotelu Lambert. W 1832 r. Józef Bem został współzałożycielem paryskiego Towarzystwa Literatów Polskich. W czasie Wiosny Ludów brał udział między innymi w obronie Wiednia. Następnie walczył w powstaniu węgierskim, gdzie zasłynął – odnosząc wiele zwycięstw. Po upadku powstania węgierskiego emigrował do Turcji, gdzie konwertował się na islam. Dowodził tam zwycięską obroną Aleppo. Józef Bem zachorował na malarię egzotyczną, na skutek czego zmarł 10 grudnia 1850 r. w Aleppo.

Biografia rozszerzona Józefa Bema

Wojny napoleońskie

Przyszedł na świat w miejscowości Busko pod Tarnowem. Później przeniósł się wraz z rodziną do Krakowa. Uczęszczał do krakowskiego gimnazjum. W 1809 roku zasilił Korpus Kadetów o profilu artyleryjnym i inżynieryjnym, by móc następnie wstąpić rok później do Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii. Tam pobierał niezbędne nauki matematyczne i geograficzne, ale i uczył się kilku języków zagranicznych. Profil edukacyjny był obliczony szczególnie na umiejętność budowy fortyfikacji. Został dzięki temu podporucznikiem artylerii. Został wcielony do artylerii konnej Księstwa Warszawskiego. Wraz z końcem nauki Józef Poniatowski nadał mu stopień porucznika II klasy. Jako osiemnastolatek został porucznikiem artylerii. W latach 1812 – 1813 wziął udział w kampanii rosyjskiej, m.in. w odwrocie spod Dyneburga. Po klęsce Napoleona i upadku Gdańska wrócił na włości rodzinne, gdzie gospodarował jego ojciec.

Czasy Królestwa Polskiego

Następnie udało mu się zostać kapitanem wojsk Królestwa Polskiego. Stacjonował w Łęczycy. W ślad za tym pracował jako inżynier wojskowy, natomiast miejscem gdzie pracował Arsenał Królewski w Warszawie, gdzie prowadził badania i eksperymenty z pirotechniką i bronią rakietową. Badał w ten sposób m.in. napęd do broni rakietowej, w szczególności przydatność saletry, czarnego prochu i węgla drzewnego. W 1819 roku doszło do wypadku w trakcie eksperymentów i został poważnie poparzony, w szczególności obrażeniom uległa jego twarz. To nie zniechęciło go jednak, dzięki czemu mógł sporządzić kompletny raport z badań. Raport ten szybko się upowszechnił i został doceniony przez środowisko profesjonalistów zajmujących się tą dziedziną badań. Natomiast w wojsku polskim utworzono dzięki niemu pierwsze oddziały broni rakietowej, tak zwanych rakietników, którzy operowali na racach kongrewskich. Jako wtajemniczony we wszystkie niuanse tej broni wykładał odpowiedni przedmiot w Zimowej Szkole Artylerii, a dotyczący nauk fortyfikacyjnych. W 1822 roku doszło do jego aresztowania przez stronę rosyjską pod pozornym zarzutem uczestniczenia w pojedynku i ze względu na zaniedbania w dziedzinie rozliczeń finansowych. Został wówczas uwięziony na kilka miesięcy. Dzięki pomocy oficerskiej odzyskał wolność i stopień wojskowy, natomiast utracił całość uposażenia finansowego, mogąc w 1823 roku powrócić do służby czynnej w dotychczasowym stopniu. Jednak rok później przeniesiono go w ramach „niedbalstwa na służbie” do cywila, co poskutkowało ostatecznie dymisją pod pozorem złego stanu zdrowia w roku 1826.

Praca cywilna

Opuścił jednostkę wyjeżdżając do Galicji. Znalazł się we Lwowie. Mógł tam wydzierżawić od krewnego wieś i rozpocząć gospodarowanie. Bezinteresownie zajął się również przebudową klasztoru i kościoła Karmelitanek we Lwowie. W tym celu wykorzystał wiele ze swojego wykształcenia i doświadczenia. Ponieważ miał problemy finansowe, najmował się do innych prac inżynieryjnych i logistycznych. W 1826 roku zatrudnił się u hrabiego Franciszka Potockiego jako administrator. W latach 1826–1830 Bem zarządzał tam pracami budowlanymi, zajmując się uprzemysławianiem majątku w zakresie działalności cukrowniczej i gorzelnianej, budów i remontów. Szczególnie zainteresowany był montażem urządzeń parowych. Zaangażował się w budowę fabryki papieru, czy też renowacje cerkwi prawosławnej w Brodach oraz przebudowę pałacu Potockich i Lubomirskich (w Przeworsku), gdzie powstał na bazie jego rozwiązań specjalny system ogrzewania. Nosił się również z angażowaniem swych rozwiązań w górnictwie. W roku 1829 ukazał się jego podręcznik dotyczący obsługi silników parowych, nad czym intensywnie pracował do samego wybuchu powstania.

Powstanie listopadowe

10 marca 1831 przybył do Warszawy w związku z wybuchem powstania. Tam też w stopniu majora objął dowództwo 4. baterii lekkokonnej w sile 12 armat i 291 żołnierzy. W kwietniu baterię Bema przydzielono do korpusu generała Ignacego Prądzyńskiego. 10 kwietnia rozegrał wygraną bitwę pod Domanicami. Angażował do działań artylerię konną. Później brał udział w wygranej bitwie pod Iganiami, za co gen. Jan Skrzynecki, czyli naczelny wódz, przyznał mu stopień podpułkownika. Sukces odniósł w bitwie pod Przetyczem i Długosiodłem. Natomiast pod Ostrołęką jego baterie konne dobrze osłaniały odwrót wojsk powstańczych. Został tam ranny, a jednocześnie w uznaniu zasług awansował na pułkownika. W czerwcu kierował artylerią broniącą Warszawy. Obrona jednak załamała się, i mimo że awansował na generała brygady, musiał się wycofać. Wkrótce jego oddziały zostały rozwiązane w związku z upadkiem powstania.

Emigracja

Udał się do Paryża, gdzie zasilił polską emigrację. Związał się z ugrupowaniem Hotel Lambert, jako stronnik Adama Jerzego Czartoryskiego. W 1832 roku został założycielem Towarzystwa Literackiego. Bywał w Dreźnie i Lipsku aby przejmować uciekających powstańców oraz organizując ich w podróży na zachód. Był następnie inicjatorem prób tworzenia polskich oddziałów w Belgii, Egipcie i Portugalii. 15 marca 1835 roku powstało z inicjatywy Bema Towarzystwo Politechniczne Polskie w Paryżu, z zadaniem podnoszenia kwalifikacji i aktywizowania zawodowego emigrantów. Zajął się swoją drogą pracami publicystycznymi i literackimi – ukazał się jego „Zarys historii Polski; oraz „Zarys historii Francji”, jak również dzieło pt. „O powstaniu narodowym w Polsce”. Na 19 maja 1833 datuje się natomiast podpisanie przez niego konwencji z cesarzem Brazylii Piotrem I, dzięki czemu u boku jego wojsk walczących o tron Portugalii miał być sformowany Legion Polski. Wkrótce jednak działający być może z inspiracji rosyjskiej ppor. Pasierbski dokonał nieudanego zamachu na życie generała. Tymczasem rząd portugalski uwięził Bema na dwa miesiące w wieży Belem. W 1848 roku Bem na krótko przyjechał do Lwowa. Tam też dotarła do niego wieść o rozszerzającej się rewolucji na terytorium Austro – Węgier, czyli również w Galicji.

Rewolucja Wiedeńska

Przybył do Wiednia 10 października 1848 roku i w ciągu dwóch tygodni postawił pod bronią lub zaciągnął do budowania fortyfikacji blisko 25 tysięcy ludzi. W ten sposób bronił powstałego tam parlamentaryzmu. Było to o tyle trudne, że wojska cesarskie otoczyły miasto, zaś Węgrzy przegrali starcie z wojskami cesarskimi pod Schwechat. Bem nie mógł zatem liczyć na odsiecz, ale i nie chciał się poddać. Do kapitulacji doszło 31 października. Bem w przebraniu woźnicy uciekł do Pozsony na Węgrzech.

Powstanie na Węgrzech

Na Węgrzech objął dowództwo wojsk Siedmiogrodu i Benatu, a to z nadania węgierskiego rządu. Zaangażował oddziały następnie w walki o Bukowinę i Wołoszczyznę. Miała tam miejsce kampania zimowa, w której zdobył sławę wielkiego wodza. Pokonał Austriaków 19 grudnia na przykład pod
Czuczą, ale i Koloszwarem, czy Naszodem, w efekcie wyzwalając północny Siedmiogród. Nadszedł rok 1849, w którym wyzwolił cały już Siedmiogród. Wraz z sławą nadszedł też rozmach Bema w zakresie uruchamiania produkcji przemysłowej na potrzeby wojska. Dzięki licznym zaciągom wyzwolił wkrótce Banat.

Do służby przyjmował licznych Polaków z Galicji, tworząc dwa polskie legiony. W sprawę dowodzenia jednym z nich zaangażował się Józef Wysocki. Oddziały polskie zostały pokierowane prawidłowo, dzięki czemu miały miejsce kolejne zwycięstwa kampanii 1848 – 1849.

Niestety doszło do porozumienia Austrii z Rosją, więc do działań wojennych dołączyła stutysięczna armia rosyjska pod dowództwem gen. Iwana Paskiewicza. Przeciwko 17 tysięcznej armii powstańczej na północy i wschodzie Siedmiogrodu sojusznicy skoncentrowali 56 tysięczną armię austriacko-rosyjską. 7 sierpnia 1849 Bem został mianowany przez przywódcę powstania Lajosa Kossutha naczelnym wodzem armii węgierskiej. Niestety pod Temesvarem Bem został ranny a wojska jego poniosły klęskę, co przyniosło w najdalszej perspektywie upadek powstania węgierskiego. Uciekł więc do Turcji.

Turcja

W Turcji Bem dokonał formalnej konwersji na islam, w ten sposób mógł wstąpić do armii sułtana. Otrzymał tytuł paszy oznaczający „Pan”. Niestety doszło wkrótce do ugody Rosji z Turcją i został internowany. Wraz z grupą polskich oficerów opracował plany reorganizacji armii tureckiej, budowy twierdz pogranicznych, arsenału oraz rozbudowy otaczających Turcję umocnień. Udało mu się nawet wybudować fabrykę saletry, angażując w pracach przemysłowych polskich oficerów walczących wcześniej na Węgrzech. W uznaniu zasług Porta osmańska mianowała go generałem tureckiej armii. W 1850 roku dowodził obroną Aleppo, które zostało otoczone przez zbuntowanych Beduinów. Dysponując zaledwie oddziałem 1200 żołnierzy i ilością 16 armat bronił miasta przed 30 tys. wojskami powstańczymi. Miasto obronił – była to jego ostatnia bitwa, bowiem w listopadzie 1850 roku ciężko zachorował na malarię azjatycką. Zmarł w nocy 10 grudnia 1850 roku.

Ciekawostki o Józefie Bemie

  • W 1824 roku przeniesiony został do cywila pod zarzutem „niedbalstwo w służbie”, a po prawdzie ze względu na członkostwo w loży masońskiej.
  • Był i pozostaje bohaterem Polski, Węgier i Turcji. Utwory poetyckie Bemowi poświęcił polski poeta Cyprian Kamil Norwid oraz węgierski Sandor Petofi.
  • Władał biegle kilkoma językami, będąc poliglotą najwyższych lotów.
  • Odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za zasługi w obronie Gdańska, a także Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari.
  • W pojedynku jaki odbył, został ciężko postrzelony w udo, przez co kulał do końca życia.
  • Niejaki ppor. Pasierbski dokonał nieudanego zamachu na życie generała. Prawdopodobnie zamach inspirowany był przez Rosję. Natomiast zaraz po przyjeździe do Budapesztu Ksawery Franciszek Kołodziejski dokonał kolejnego nieudanego zamachu na Bema.
  • W czasie walk o Wiedeń Bem został ugodzony w pierś odłamkiem kartacza. Odłamek usunięto mu dopiero po przekroczeniu granicy w węgierskiej wiosce Senic.
  • Józef Bem został bohaterem narodowym Węgrów. Z wdzięczności Węgrzy nadali mu specjalne i niecodzienne odznaczenie, dekorując go Krzyżem Wielkim Orderu Świętego Stefana z gwiazdą orderową z diamentem wyjętym z korony pierwszego króla Węgier – Stefana I Świętego. W miejsce wyjętego z fragmentu korony diamentu wstawili plakietkę z nazwiskiem generała „Józef Bem”.
  • Przed śmiercią Bem wypowiedział ostatnie zdanie: „Polsko, Polsko! Ja cię już nie zbawię”.
  • Józef Bem jest jednym z bohaterów narodowych Węgier, w Budapeszcie znajduje się jego pomnik.
  • W czasie prac nad udoskonaleniem rac jedna z nich wybuchła i poważnie poparzyła całą twarz Józefa Bema.

 

Źródła